De kern van Ayurveda
Ayurveda betekent wijsheid van het leven. En volgens Ayurveda begint gezondheid zich te manifesteren wanneer je leeft in overeenstemming met het ritme en de wijsheid van de natuur.
We worden omringd door een prachtige natuur. We hebben zelf een lichaam dat ingenieus in elkaar zit. Maar in de westerse cultuur is het contact met ons natuurlijke ritme behoorlijk verstoord. Gelukkig komt zelfs de wetenschap langzaam tot inkeer en vinden we meer en meer de weg naar onze essentie terug. Hiervoor hoeven we geen nieuwe ontdekkingen te doen; we kunnen terugvallen op de kennis die duizenden jaren geleden is beschreven en nog steeds actueel is.
Ayurveda kent geen “one size fits all”-benadering. Iedereen is anders, en wat gezond is voor de een, kan schadelijk zijn voor de ander. Er is wel een hoofdprincipe in Ayurveda:
“Like increases like and opposites decrease.”
Dit principe is een holistische benadering van het leven en vereist het besef dat alles elkaar beïnvloedt en dat alles uit dezelfde elementen bestaat. Dit betekent dat wat je kunt waarnemen, is terug te leiden tot de vijf elementen: water, aarde, vuur, lucht en ether. Ons lichaam bestaat uit deze vijf elementen, net als het voedsel dat we eten, de activiteiten die we doen, de omgeving waarin we ons bevinden, het tijdstip van de dag, de levensfase waarin we zitten en het seizoen van het jaar.
Aarde, Water, Vuur, Lucht & ether
De samenstelling van deze vijf elementen is voor iedereen anders. Wat jouw mind-lichaam samenstelling is, noemen we je prakriti. Het principe “hetzelfde genereert meer van hetzelfde en het tegenovergestelde balanceert” werkt dan als volgt: Stel dat je van nature veel aarde-element in je hebt, dan zal voedsel met veel aarde-element een ander effect hebben op jou dan op iemand die nauwelijks aarde-element van nature in zich heeft.
De eigenschappen van aarde zijn: zwaar, koud, traag, volumineus, stabiel en dicht. Als je al veel aarde hebt, zal je je nog zwaarder voelen na het eten van voedsel met veel aarde-elementen (bijvoorbeeld aardappelen, avocado of yoghurt) of na het nemen van een modderbad. Dat laatste doen we natuurlijk niet zo snel, maar je begrijpt het idee. Iemand met weinig aarde daarentegen, kan juist baat hebben bij extra aarde-elementen. Stel je hebt van nature veel lucht en ether in je (dit kun je vaak zien aan iemand die mager is en een fijne botstructuur heeft), dan kun je wel wat aarde-element gebruiken, anders loop je de hele dag met je hoofd in de wolken. Iemand met veel aarde is vaak een natuurlijke leider, iemand met veel lucht en ether kan van nature weer heel creatief zijn.
De vijf elementen werken in Ayurveda in combinaties die dosha’s worden genoemd:
– Kapha (aarde + water)
– Pitta (water + vuur)
– Vata (lucht + ether)
Jouw prakriti bestaat uit een of meer dosha’s. Afhankelijk van je dosha’s ben je meer of minder vatbaar voor ziekte of aandoeningen. Je dosha’s bepalen welke levensstijl en welk voedsel het meest gezond voor je is.
Ons zelfhelende en zelfherstellende vermogen is indrukwekkend. Ons lichaam probeert steeds terug in balans te komen. Lukt dit niet, dan merk je het direct: je voelt je niet lekker, je wordt ziek, gestrest of krijgt andere klachten. Het balanceren van deze dosha’s is het hoofddoel in Ayurveda.
In de natuur spelen dezelfde dosha’s een cruciale rol. Op bepaalde momenten van de dag of in een specifiek seizoen is een bepaalde dosha dominant. Afhankelijk van jouw prakriti kan dit je ook uit balans brengen.
Denk eens na: in welk seizoen voel jij je het lekkerst? En hoe merk je dat je uit balans bent in een ander seizoen?
In de winter zijn alle dosha’s in de natuur in balans. Dat is fijn, want het geeft ons letterlijk de tijd om op adem te komen. We kunnen genieten van het eten, en als we uit balans zijn, kunnen we daar nu makkelijker aan werken.
6 smaken & 10 tegengestelde kwaliteiten
Het kan lastig zijn om voedsel alleen op basis van de vijf elementen te analyseren. Daarom werken we in Ayurveda met de zes smaken:
– Zoet (water + aarde): granen, rijst, melk, zoet fruit → stimuleert groei.
– Zuur (vuur + aarde): citrusvruchten, tomaten, azijn, alcohol, yoghurt, kaas → stimuleert spijsvertering.
– Zout (vuur + water): mineraalzout, zeewier, vis, selderij → stimuleert smaak.
– Pittig (vuur + lucht): knoflook, gember, peper, mosterd, radijsjes → opent bio-kanalen.
– Bitter (lucht + ether): groene en gele groenten, spruitjes, spinazie, groene kool, broccoli, bloemkool, asperges, kurkuma → verwijdert giftige stoffen.
– Samentrekkend (lucht + aarde): onrijpe bananen, linzen, bonen, granaatappel, groene thee, erwten → stopt de vloeistofstroom.
Deze smaken kun je gebruiken om balans te herstellen. Bijvoorbeeld:
– Snel honger en weinig energie → eet iets zoets.
– Weinig eetlust of slechte spijsvertering → eet iets zuurs.
– Stijve en koude spieren → neem wat zout.
– Verkoudheid of dichte luchtwegen → gember of peper.
– Gifstoffen verwijderen → kies voor bittere smaken, zoals kurkuma.
– Heling van wondjes of diarree → samentrekkende smaken.
Daarnaast zijn er 20 kwaliteiten die helpen om de eigenschappen van de smaken nog beter te analyseren en begrijpen. Deze kunnen ook buiten voeding om inzicht geven en balans bewerkstelligen: koud/heet, zwaar/licht, olieachtig/droog, traag/scherp, mobiel/stabiel, zacht/hard, plakkerig/puur, glad/ruw, volumineus/subtiel, dicht/vloeibaar.
Praktische tip voor het seizoen
We zitten nu in de late winter. De lente begint volgens Ayurveda op 15 maart. We kunnen dus nog profiteren van de warme, rijke kruiden van de winter (kardemom, kaneel, kruidnagel en gember) en van de smaken zoet, zuur en zout. We maken ons langzaam klaar voor de lente, om de overgang soepel te laten verlopen.
Kapha dosha neemt deze laatste maanden toe en piekt in de lente. Je lichaam heeft steeds minder baat bij het aarde- en waterelement. De smaken die in de lente balans ondersteunen, zijn bitter en samentrekkend. De lente is ook de tijd om te vasten. Dat zie je niet toevallig ook terug in verschillende religies.
Groene groenten zoals spruitjes, groene kool en broccoli zijn nu niet voor niets in het seizoen.
Terwijl je in de lente beter niet te veel soep eet, kan dat nu nog wel. Probeer bijvoorbeeld een warme groentesoep met deze groenten en voeg kruiden zoals kurkuma, komijn en gember toe om de spijsvertering te ondersteunen.
Hoe herken je disbalans?
Je ontlasting zegt het meest over je staat van zijn, maar daarover een andere keer meer. Verder kunnen symptomen zoals een opgeblazen gevoel, buikpijn, haaruitval, veel dorst of een droge huid een indicatie zijn van disbalans. Aan jou om de gevoeligheid van hoe je je voelt te koppelen aan wat je hebt gegeten en gedaan.
Ik merk vrijwel direct dat ik winderig word van een rauwe wortel, omdat die droog en luchtig is. Als ik veel gereisd heb en daardoor veel beweging en lucht heb ervaren, voel ik me onrustig en uitgeput. Mijn huid is dan ook droog. Ik zorg er dan voor dat ik onderweg iets zoets eet, of iets dat olieachtig is, zoals noten en dadels. Hierdoor blijf ik veel meer in balans.
In de winter gebruik ik sowieso veel olie op mijn lichaam. Ik kook meestal in ghee, omdat dat een goede kwaliteit vet is, en ik merk dat ik dat echt nodig heb om de droogte van mijn huid en lichaam tegen te gaan. En daar profiteer ik weer het hele jaar van. Doe ik dit niet, dan krijg ik problemen in de herfst.
In sommige gevallen kun je iets direct aanpakken, maar andere disbalans issues duren maanden om op te lossen. Als je het ritme van de natuur volgt, groenten eet van het seizoen en de aanbevelingen met betrekking tot de smaken zoveel mogelijk hanteert, lossen langdurige issues vanzelf op. Je merkt bovendien snel genoeg waar je gevoeligheid ligt.
Dit was nogal wat informatie. Ik hoop dat het principe van “Like increases like and opposites decrease” tot de verbeelding is gaan spreken, zodat je er zelf mee kunt gaan experimenteren.
Over de lente kun je in de volgende nieuwsbrief meer lezen. Ik stuur slechts vier nieuwsbrieven per jaar, één per seizoen. Nieuwe blogs verschijnen iedere maand op de website.
Receptidee: Lichte Groentesoep
- 1 eetlepel ghee
- 1 ui, fijngehakt
- 1 theelepel gemalen komijn
- 1 theelepel hele karwijzaad of komijnzaad
- 1 theelepel kurkuma
- 1 stronk broccoli (kan door bijna iedere groene groente vervangen worden)
- 2 gesneden wortels
- Een grote hand fijn gesneden spinazie (optioneel)
- Himalayazout naar smaak
- Vers gemalen peper naar smaak
- Verse koriander of selderij voor garnering
Bereiding:
Fruit de ui in de ghee. Voeg de specerijen toe en bak kort mee. Doe vervolgens de groenten erbij en bak ze kort aan. Voeg 400 ml water toe en laat 10 minuten sudderen. Garneer met verse koriander of selderij.
Deze soep is heel makkelijk en snel te maken. Ze is perfect in de winter, ook in de zomer en kan in de lente worden aangepast door de ui weg te laten.
Als je je verder wilt verdiepen in Ayurveda, kan ik het boek Ayurveda Lifestyle Wisdom van Acharya Shunya van harte aanbevelen. Dit boek, samen met haar inspirerende teachings en de Alchemy-training, vormt de basis van de inzichten die ik hier met je deel, Aika
